Beth ydi o? Primula zhui, rhywogaeth newydd o blanhigion yn nheulu’r briallu.
Ym mhle gafodd o ei ganfod? Mae’n endemig i dde talaith Yunnan yn China. Dyma’r rhan o’r wlad sydd â mwyaf o fioamrywiaeth.
Sut cafodd ei enw? Cafodd y rhywogaeth ei henwi i anrhydeddu’r Athro Zhu Hua, tacsonomydd planhigion o Yunnan, “am ei gyfraniad i ymchwil botanegol mewn ardaloedd trofannol,” yn ôl Yang Bin, un o’r gwyddonwyr a fathodd yr enw.
Beth yw ei statws cadwraeth? Mae P zhui mewn perygl difrifol yn ôl y gwyddonwyr oherwydd effaith datgoedwigo, sydd wedi rhannu poblogaethau’r planhigyn yn ddarnau.
Sut mae’n edrych? Llysieuyn lluosflwydd (perennial) tua 12-20cm o daldra ydi P zhui, gyda dail wedi eu lledaenu mewn cylch. Mae ei blodau’r planhigyn yn dangos heterostyledd, gyda phum petal lliw pinc golau.
Heterostyledd? Mae heterostyledd i’w ganfod mewn briallu (P vulgaris) ac ambell i blanhigyn arall. Yn y rhywogaethau yma, mae dau ffurf i’w gael, gydag organnau rhyw mewn safleoedd gwahanol ar y blodyn. Mewn blodau llygad pin, mae’r pistil (yr organ fenywaidd) yn dal, gyda’r stigma ar frig pibell y blodyn, tra bo’r antherau (organnau gwrywaidd) wedi eu lleoli hanner ffordd i lawr y bibell. Mewn blodau llygad eddi, mae’r pistil yn fyr, gyda’r stigma lawr yng nghanol y tiwb, a’r antherau ar y brig.
Sut gynefin sydd ganddo? Cafodd y rhywogaeth ei darganfod yn isdyfiant coedwig isdrofannol o goed dail llydan, tua 1400m yn uwch na lefel y môr. Dyma’r unig le mae P zhui wedi ei weld.
Sut alla’i ddarganfod mwy? dx.doi.org/
ON – Mae erthygl Richard Morgan am friallu yng nghylgrawn Cymru, fel pob erthygl ganddo, yn bleser i’w darllen.